نکته‌هایی از آیه مورد بحث :

تمسخر اذان، نماز ودیگر شعایر دینی از گناهان بزرگ.

حرمت ایجاد روابط دوستی با کسانی که احکام وشعایر دین را به بازی گرفته‌اند.

نماز واذان از ارکان اساسی دین وشعایر مقدس آن.

 

آیه دوم:

در سوره جمعه آیه ۹ می‌فرماید :()یعنی‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید.

نظر مفسرین قرآن :

مفسرین عالیقدر قرآن –اعم از سنی وشیعه- دراین آیه نیز (مثل آیهً اول) به اتفاق گفته‌اند :منظور از عبارت ()نودی للصلاهاذان روز جمعه است.

در تفسیر نمونه افزوده است که ()نُودِی از ماده ()نداء به معنای بانگ برآوردن است؛ و در اینجا به معنای اذان است، زیرا در اسلام ندایی برای نماز جز ()اذان نداریم.   

 

 آیه سوم :

در سوره فصلت آیه ۳۳ می‌فرماید : ()چه کسی خوش رفتارتر از آن کس که دعوت به سوی خدا می‌کند وعمل صالح انجام می‌دهد و می‌گوید ()من از مسلمانانم!؟

درتفسیر این آیه نیز عده‌ای از مفسرین قرآ ن گفته‌اند: منظور از ()مَن دَعا اِلی الله = دعوت کننده به سوی خدا اذان گویان هستند.

وعده‌ای نیز گفته‌اند که منظورخود پیامبر اکرم (ص) ویا همه مبلغین اسلام و دعوت کنندگان مردم به سوی خدا هستند.

شأن نزول آیه :

در شأن نزول آیه نوشته‌اند : وقتی کفار و مخالفان پیامبر، صدای ()اذان را شنیدند، بر پیامبر و مسلمانان حسد ورزیدند، عده‌ای جمع شده وبری اعتراض پیش رسول خدا آمدند و گفتند ()یا محمد! چیزی را اختراع کرده‌ای که متشابه آن در میان امت‌های پیشین نشده است! اگر تو ادعای  پیامبر داری چرا با روش پیامبران قبلی مخالفت می‌کنی! واین ()اذان بر خلاف روش پیامبران پیشین است، اگر ()اذان خوب بود پیامبران پیش از تو نیز می‌گفتند. پس این ندا ()اذان را که شبیه داد کشیدن فروشندگان دوره گرد است، از کجا آورده‌ای!؟ چه صدای زشت و ناهنجاری!؟ و…

در اینجا بود که آیه شریفه نازل شد و در پاسخ اعتراض مخالفان به صورت استفهام اانکاری فرمود () چه کسی خوش گفتارتر است از کسی که دعوت به سوی خدا می‌کند…

چون آیه فوق در مکه نازل شده است لذا ار این روایت معلوم می‌شود که در مکه نیز بلال ویا شخص دیگراذان می‌گفت و کفار مکه، از شنیدن آن، ناراحت می‌شدند.

نتیجه مطالب:

۱٫اذان ریشه قرآنی دارد یعنی در قرآن آیاتی وجود دارد که دلالت بر مشروعیت اذان می‌کند.

۲٫اذان یکی از شعارهای مهم دین مقدس اسلام است.

۳٫مؤذن از نظر قرآن مقام والایی دارد و به عنوان ()دعوت کنندگان به سوی خدا در ردیف علما و مبلغان اسلام قرار گرفته است.

۴٫با توجه به مکی بودن سوره فصلت (که آیه سوم در آن سوره است) معلم می‌شود : تشریع اذان در مکه بوده است، نه در مدینه.

 

اذان در احادیث و روایات.

 

روایات معصومین درمورد پیدایش اذان وریشه تاریخی اذان.

از نظر روایاتی که از طریق شیعه نقل شده مسلم ا ست که اذان واقامه از طریق وحی به پیامبر اسلام (ص) رسیده است.

۱٫در حدیث ()صحیح زراره وفضیل بن یسار از امام محمد باقر (ع) چنین آ مده است :

وقتی پیامبر (ص) به معراج رفت وبه بیت المعور که رسید وقت نماز شد جبرئیل اذان واقامه گفت رسول الله درپیش افتاد پیامبرا ن و فرشتگان پشت سر آ ن حضرت به نماز ایستاد واقتدا کردند. در ذیل ا ین حدیث آ مده است امام باقر (ع) پس از بیان کیفیت اذان و اقامه فرموده : () پس پیامبر در زمین دستور داد که بلال اذان گو باشد ا و نیز تا هنگام وفات پیامبر اذان می‌گفت.

۲٫و در حدیث () صحیح منصور بن حازم امام صادق (ع) فرموده :                    

هنگامیکه جبرئیل (ع) اذان را آ ورد سر مبارک پیامبر (ص) بر دامان علی (ع) بود جبرئیل (ع) اذان و اقامه را برای پیامبر تعلیم داد پیامبر سر خود را بر داشت ا ز علی (ع) پرسید آ یاصدای جبرئیل را شنیدی؟ گفت: آری. پیامبر (ص) فرمود: بلال را (که صدای رسایی داشت) حاضر کن واذان واقامه را به او تعلیم ده. علی (ع) بلال راحاضر کرد واذان واقامه را به تعلیم داد.

به این ترتیب بلال بن رباح حبشی به عنوان نخستین اذان گوی اسلام ()اذان گفت واین شعار مهم در میان مسلمانان آغازگردید.

۳٫ درروایتی از امام صادق (ع) نقل شده که  : آ ن حضرت لعنت کرده افرادی را که گمان می‌کنند  پیامبر (ص) اذان را از ()عبدالله بن زید گرفته است. وبا حا لت تعجب فرموده : () بر پیامبر شما وحی نازل می‌شود باز شما گمان می‌کنید که او اذان را از ()عبدالله بن زید گرفته است!.

۴٫روایت شده است که در حضور امام حسین (ع) درباره اذان سخنی به میان آمد وگفته شد که اذان را عبدالله بن زید در خواب دیده وپیامبر نیز آنرا پذیرفته است.

امام (ع) در اینجا ناراحت شد وفرمود :بر پیامبر وحی نازل می‌شود وشما گمان می‌کنید که او اذان  را از عبدالله بن زید گرفته است! در اذان چهره دین شما ست. سپس فرمود : از پدرم علی بن ابی طا لب شنیدم که می‌فرمود :هنگامیکه خدای ذوالجلال پیامبر را به معراج برد…فرشته‌ای  به دستور خدا اذان واقامه گفت …در پایان جبرئیل به پیامبر (ص) گفت : برای نماز این گونه ()اذان بگو.

۵٫با سند صحیح ا ز حضرت امام صادق (ع) روایت شده است که مشتمل بر مضامین عالیه‌ای است که نگارنده از درک آ ن مطالب  عمیق ومعنوی عاجز است.

ما شیعیان این نظریه را ترجیع می‌دهیم که اذان قبل از هجرت پیامبر در مکه تشریع شده بود و بر این مطلب دلایلی داریم که ا ز جمله آن‌ها روایتی است که شب معراج را که به تصریح قرآ ن در مکه اتفاق افتاده است زمان تشریع اذان واقامه معرفی می‌کنند. حتی در بعضی از کتاب‌ها مانند ()فتح الباری، ج ۲، ص ۶۴ و ()سیره حلبی، ج ۲، ص ۹۳ روایت شده است که جبرئیل برای حضرت آدم  (ع) اذان گفته است.

خود اهل سنت در تفسیر آ یه ()۳۳ سوره فصلت از عایشه، عکرمه، قیس بن ابی حازم و دیگران نقل کرده‌اند که منظورا ز عمل صالح در آ یه، دو رکعت نماز مستحبی است که بین اذان و اقامه انجام داده شود.

طبق نظر همهً مفسرا ن قرآ ن، سورهً فصلت در اوایل  بعثت پیامبر در مکه مکرمه نازل شده است. پس معلوم می‌شود که اذان واقامه در مکه تشریع شده نه در مدینه، از توجه به این مطا لب ساختگی بودن روایاتی که دلالت بر تشریع اذان به وسیله روًیای عبدالله بن زید و امثال آ ن دارد، آشکار می‌گردد.

در ()موسوعه جمال عبدالناصر که نویسندگان آن از علمای سنی مذ هب هستند، پس از نقل روًیای عبدالله بن زید می‌گوید : عده‌ای گفته ا ند : اذان واقامه در شب معراج تشریع شده … و عده‌ای گفته ا ند: جبرئیل، اذان واقامه را همراه ا وقات نماز، در شب معراج به پیامبر آموخت.

 

بلال بن رباح :

بِلال بن رَباح :( ۰۲ ه. ق).
کنیه: ابوعبدالله، ابوعمرو، ابو عبدالکریم، ابو عبدالرحمن.
نسب: تیمی، قرشی.
لقب: حبشی، مؤذن رسول الله.
طبقه: صحابی.

در تاریخ، از او با عنوان بِلال بن حمامه نیز یاد می‌شود. بلال، مردی سیاه چرده، لاغر، بلند اندام و در عین حال، قد خمیده بود که از دو برده حبشی به نام‌های رباح و حمامه به دنیا آمد. او که از پدر و مادر، برادری به نام خالد و خواهری به نام غفره یا غفیره داشت، با زنی به نام هند خولانیه ازدواج کرد، لیکن دارای فرزند نشد. لقب معروف بلال (مؤذن رسول اللهْ) است. غالبِ کتاب‌های عامه او را مولا و آزاد شده ابوبکر (مولی ابی بکر) نیز لقب داده‌اند، لیکن شیخ طوسی و برخی از دانشمندان اهل سنت او را مولی رسول الله نامیده‌اند.
او در متون سنی و شیعی به عنوان نخستین حبشی که اسلام آورد، معرفی شده است، امّا داستان اسلام آوردن او چون داستان سلمان پرماجراست، آزار دیدنش به دست کودکان بی خبر و مغرور شهر مکه، شکنجه شدنش روی شن‌های تفتیده سیل گاه فراخِ بطحا (حجاز) و زیر سنگ سوزان آسیاب همراه با نوای دلنشین (احد احد) ش و بالاخره، قرار گرفتنش زیر آفتاب سوزان آن هم با وضعی رقت بار، همه و همه بر صلابتِ نفس و قوت ایمان او گواهی می‌دهد.
او نخستین مؤذن در تاریخ اسلام است که پس از آزادی‌اش، از ملازمان پیامبر گشت و هجرت کرد و سرانجام در زمره نخستین بهشتیان برانگیخته خواهد شد (۱).
وی تا پایان عمر پیامبر (ص) ملازم و در خدمت آن حضرت بود و خزانه داری رسول خدا (ص) را نیز به عهده داشت. او در غزوه بدر، اُحد و خندق بلکه همه جنگ‌های پیامبر حضور یافت.
ابن سعد و ابن عبدالبر می‌نویسند: پس از رحلت پیامبر (ص) هنوز پیکر مبارکش دفن نشده بود که بلال اذان گفت. همین که به عبارتِ اشهد ان محمداً رسول الله رسید، مردمی که در مسجد بودند، سخت گریه کردند. پس از دفن پیامبر، ابوبکر به بلال گفت: اذان بگو. بلال پاسخ داد: اگر مرا در راه خدا آزاد کرده‌ای به او واگذار. ابوبکر گفت: برای خدا آزادت کرده‌ام. بلال گفت: پس از رسول خدا، برای کسی اذان نخواهم گفت. بلال اندکی در مدینه درنگ کرد آن گاه آهنگ شام نمود و تا پایان عمر در آن جا ماند (۲).
هر چند سخن یاد شده از بلال در به اره اذان، در منابع شیعی هم به چشم می‌خورد، لیکن از جمع بندی این روایت با روایات متعارض دیگر، به دست می‌آید که بلال پس از پیامبر سه بار اذان گفته است: یک بار پیش از هجرت به شام که به درخواست فاطمه (س) اذان گفت، امّا همین که به شهادت بر رسالت پیامبر (ص) رسید، ناگهان فاطمه فریادی کشید و از هوش رفت. کسانی که در آن جا بودند از بلال خواستند که اذان را ادامه ندهد (۳).
بار دوم در شام و به درخواست عمر و یارانش بود که اذان را تمام کرد. نوبت سوم وقتی بود که بلال، پیامبر (ص) را در خواب دید که فرمود: این چه جفایی است که کرده‌ای! آیا وقت آن نرسیده است که ما را زیارت کنی! بلال با نگرانی از خواب برخواست و بی درنگ آهنگ مدینه کرد و به زیارت قبر پیامبر (ص) آمد و شروع به گریه کرد. ناگهان حسن و حسینی از راه رسیدند. بلال از سر محبت و مهر، آنان را در آغوش گرفت و بوسید. آنان به بلال فرمودند: می‌خواهیم به هنگام سحر اذان بگویی. آن هنگام که فرا رسید، بلال بر بالای بام مسجد رفت. همین که گفت: الله اکبر الله اکبر مدینه به خود لرزید و انبوه جمعیت چون دریا متلاطم شدند. با گفتن جمله اشهد ان لا اله الا الله آن حالت شدت یافت. همین که اشهد ان محمداً رسول الله را بر زبان آورد، زنان از سراپرده خارج و مردان از خانه‌ها بیرون شدند و چنان گریستند که تا آن روز سابقه نداشت‏(۴).

بلال و اهل بیت (ع) :

از مطالبی که گذشت، میزان دل بستگی و محبتِ متقابل بلال و خاندان رسالت به خوبی معلوم شد. اینک به نمونه‌های دیگر آن اشاره می‌شود.
شیخ صدوق از امام صادق (ع) روایت می‌کند که بلال بنده شایسته خدا بود. خطیب بغدادی و دیگران از بلال روایت کرده‌اند که: روزی پیامبر خدا با خرسندی و تبسم بر ما، درآمد. عبدالرحمن عوف برخواست و گفت: ای رسول خدا چرا می‌خندی.
فرمود: مژده‌ای از جانب پروردگارم آمده است. آن گاه که خدا خواست تا فاطمه را همسر علی (ع) گرداند، فرشته‌ای را فرمود تا شجره طوبی را بجنباند و او درخت را جنبانید. پس قباله‌ها و نوشته‌هایی از آن بریخت و خداوند، فرشتگانی برای جمع آوری آن‌ها برانگیخت. این فرشتگان در روز رستاخیز قیام کنند و به هر یک از دوستان خالص ما اهل بیت (ع) برگی از آن قباله‌ها بدهند که در آن نوشته شده است: او از آتش دوزخ برکنار است. این برائتی است از برادر و پسر عمویم و دخترم، برای مردان و زنان امتم‏(۵).
شیخ صدوق و شیخ طوسی از امام صادق (ع) روایت کرده‌اند که: جبرئیل برای ابلاغ اذان به پیامبر، فرود آمد در حالی که سر مبارک آن حضرت بر دامن علی (ع) بود، جبرئیل اذان گفت. پیامبر پس از بیداری خطاب به علی (ع) فرمود: شنیدی گفت: آری. فرمود: آن را حفظ کردی گفت: آری. فرمود: بلال را بخوان و اذان را به وی تعلیم کن. آن حضرت بلال را خواست و اذان را به او آموخت‏(۶).
علاوه بر سید محسن امین، سید علی خان نیز او را در طبقات شیعه آورده و در این زمینه روایات دیگری نیز نقل کرده است.

 

طبقه و منزلت روایی بلال :
منزلت والای این صحابی بزرگ پیامبر (ص) مورد اتفاق دانشمندان شیعی و سنی است. آن گونه که مزّی و ابن حجر تصریح کرده‌اند، روایات او در جوامع روایی شش گانه اهل سنت آمده است. شمار زیادی از این روایات در مسند احمد بن حنبل نیز به چشم می‌خورد و شیخ صدوق روایت مفصلی از زبان بلال از پیامبر در به اره فضیلت اذان نقل کرده است‏(۷).
هر چند بلال در این روایات جز از پیامبر (ص) روایت نکرده است، لیکن کسان زیادی از او روایت کرده‌اند که می‌توان  از: ابوبکر، عمر، اسامه بن زید بن حارثه، سعید بن مسیب، براء بن عازب، اسود بن یزید، عبدالله بن عمر، شهر بن حوشب و عبدالرحمن بن ابی لیلی نام برد.
در تاریخ وفات او بین سال‌های ۱۸ تا ۲۱ ه. ق. میان مورخان اختلاف است، لیکن قول مشهور آن است که وی پس از گذشت شصت یا هفتاد سال از عمرش بر اثر بیماری طاعون به سال ۲۰ ه. ق. در دمشق وفات یافت‏(۸) و در مقبره الباب الصغیر آن شهر دفن گردید. این مقبره هم اکنون مزار مسلمانان علاقه‌امند است.

 

 

نخستین اذان گو :

بلال حبشی یکی از چهره‌های ممتاز در زمان رسول خدا (ص) بود و اذان از طریق حضرت علی (ع) به تعلیم داده شد و او با صدای رسایی که داشت در هر جا که بود اذان را ترک نمی‌کرد.

این افتخار بزرگ نصیب او شد که اولین اذان گوی اسلام باشد، هرگاه وقت نماز فرا می‌رسید رسول خدا (ص)   منتظر صدای اذان بلال بود وبه خاطر چنین مقامی برای رفتن به  بهشت سبقت گرفت.

امام صادق (ع) در وصف او می‌فرماید :

بلال نخستین کسی است که به سوی بهشت پیشی گرفت، چون که او نخستین کسی بود که اذان گفت.

ویژگی‌های اعتقادی و اخلاقی بلال :

نام بلال همراه است با ایمان و عقیده واستواری در راه هدف.

خاطره بلال یاد آورصبر ومقاوت در برابر دشمن وثبات قدم وتحمل شکنجه در راه خداست و همین طور یاد آور مساوات اسلامی، کعبه و فتح مکه است.

در فتح مکه پیامبر اسلام بلال حبشی را مأمور کرد تا بر فراز کعبه برود و با ندای بلند اذان بگوید.

بلال در تمام مدت زندگی پیامبر اذان گوی آن حضرت بود و بانگ روح بخش او در دعوت مردم به نماز تا آخرین روز حیات رسول خدا طنین انداز بود.

بلال پس از رحلت پیامبر دیگر اذان نگفت؛ زیرا آن کسی را که بلال به پیشوایی وامامتش بر مسلمانان عقیده داشت با مسلمین نماز نمی‌خواند. از این جهت به شام سفر کرد.

مؤذنی وقت شناس و دقیق بود پیامبر (ص) می‌فرمود : روزه‌هایتان را با اذان بلال شروع و ختم کنید که دقیق است.

بلال شب‌ها هنگام سحر به مسجد می‌آمد و کنار دیوار می‌نشست لحظاتی به آسمان نگاه می‌کرد و   درعظمت آفرینش خدا می‌اندیشید و قبل از اذان با خدای خود نیایش می‌کرد.

بارها پیامبر خدا به بلال می‌فرمود : ارحنا یا بلال یعنی‌ای بلال با اذان گفتن به ما روح نشاط ببخش اذان بگو تا به نماز بایستم.

بلال در مدینه خزانه دار پیامبر بود.

بلال محتاجان را هرگز رد نمی‌کرد حتی اگر در صندوق پولی نبوداز جای دیگر قرض می‌کرد و نیازهای آنان را بر طرف می‌ساخت.

امام صادق (ع) فرمود: خدا رحمت کند بلال را که دوستدار اهل بیت بود و بنده‌ای نیکوکار و بعد ازپیامبر برای هیچ کس اذان نگفت.

روز فتح مکه نیز، هنگام ظهر به فرمان پیامبر بالای کعبه رفت و اذان گفت و بت‌ها را فرو ریخت.

بلال در جنگ‌های بدر و احد و خندق شرکت داشت.

 

معیارهای انتخاب بلال برای اذانگو یی:

۱٫بلال از طهارت نفس و تهذیب و پاکی ویژه‌ای برخوردار بود.

۲٫بلال به عبادت خدا عشق می‌ورزید و در انجام عبادت‌ها جدی ومقاوم بود.

۳٫بلال در آن هنگام که در سال‌های آغاز بعثت به جرم اسلام خواهی توسط مشرکان سنگدل شکنجه می‌شد، در زیر سخت‌ترین شکنجه‌ها فریاد می‌زد اَحَد اَحَد (خدا یکتا و بی همتاست).

۴٫بلال شخصی وقت شناس بود ودر راستا دقت شایان داشت حتی سحر گاهان  قبل از طلوع فجر همیشه در کنار مسجد سر به سوی آسمان دوخته و مراقب بود که به محض سپیده سحر اذان بگوید.

۵٫بلال شخصی امین بود، امانت داری او درحدی بود که پیامبر (ص) او را مدتی سرپرست حفظ بیت المال کرد.

۶٫ بلال در همه برنامه‌های اسلامی خستگی ناپذیر بود، به خصوص در مورد اذان، حتی در سحرهای سرد زمستانی اذان را ترک نکرد. موقعیت او در این جهت به جایی رسید که تا او اذان نمی‌گفت، پیامبر (ص) نماز نمی‌خواند و به انتظار اذان او می‌نشست.

اذان بلال بر فراز کعبه :

پیامبر اکرم (ص) زمانی که مکه را فتح کرد مسلحانه، بدون احرام ووارد مسجد مسجدالحرام شد آنچنان که در حج  و عمره وارد نشده بود. هنگام اذان ظهر به بلال دستور داد بالای بام کعبه اذان بگوید. بلال از کعبه بالا رفت و روی بام آن شروع به گفتن اذان نمود.

اذان بلال در قیامت :

در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) شده است :

در روز قیامت، من بر ()براق (مرکب  پیامبر در معراج) سوار می‌شوم و دخترم فاطمه بر شتر غضبی قصوای من سوار می‌شود و بلال، بر شتری از شترهای بهشت سوار می‌شود و به عرصات محشر می‌آید، شهادتین اذان را ندا می‌دهد ودر آن حال با حلههای بهشتی پوشانده می‌شود.

 امام صادق (ع) فرمود: پیامبر اکرم (ص) فرمودند : بلال در روز قیامت سوار ناقه‌ای از ناقه‌های بهشت وارد محشر می‌شود در حالی که اذان می‌گوید. صدایش که به اذان بلند شد از حلههای بهشتی او را می‌پوشانند.

جملات اذان واقامه :

فقهای شیعه اجماع دارند بر اینکه مجموع  جملات اذان و اقامه سی وپنج جمله (هجده جمله اذان و هفده جمله اقامه) است؛ و احادیث متعدد نیز بر این مطلب دلالت دارند؛ از قبیل: (صحیح) زراره، روایت (حسن) معلی بن خنیس، روایت (حسن) یا صحیح  فضل بن شاذان، روایت حضرمی و کلیب اسدی، روایت اسماعیل جعفی و …

  

آثار اذان.

اذان واقامه در گوش نوزاد.

یکی از وظایف مهم والدین این است که فرزندان خود را با معارف دین آ شنا کنند تا از ابتدای خلقت با الفاظ و روح.

اذان آشنا شوند.

اذان واقامه گفتن در گوش کودک بعد از تولد اثرات روحی خوبی در او می‌گذارد. در حدیثی از امام صادق (ص) می‌فرماید: فرزند وقتی به دنیا آمد، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگویید. در حالات امام حسین (ع) می‌نویسند چون آن حضرت متولد شد و پیامبر را از ولادت او اطلاع دادند نوزاد را گرفته و در گوش او اذان گفتند.

اذان سبب فتح وپیروزی :

زمان پیامبر اسلام وائمه اطهار ودر دوران انقلاب اذان در میدان جنگ کاربردی فراوان داشت وباعث افزایش روحیه لشکریان اسلام وخشم دشمنان می‌شد. پس بانگ اذان نشانه فتح وپیروزی و کوبیدن دشمنان اسلام است.

اذان سبب خشم دشمن:

 دشمنان در طول تاریخ از شعار اذان می‌ترسیدند وبا  شنیدن اذان به غضب در می‌آمدند زیرا اذان نفی تمام قدرت‌ها و توطئه‌ها ست.

رسول خدا (ص) می‌فرماید اذان صدایی است که شیطان‌ها را به فرار و دلهره وا می‌دارد. همان طور که شیطان با شنیدن اذان غضبناک می‌شود وپا به فرار می‌گذارد دشمنان اسلام نیز با شنیدن اذان عصبانی شده و پا به فرار می‌گذارند.

مرحوم شهید نواب صفوی به یارانش گفته بود هنگام ظهر و مغرب هر جا بودید با فریاد بلند اذان بگویید همین اذان‌ها بود که وحشتی در دل نظام طاغوت افکنده بود.

بی جهت نیست که گلادستون (سیاستمداران انگلیسی) در پارلمان گفته بود تا نام محمد (ص) بر فراز مأذنه ها بلند است و تا کعبه بر پا و قرآن راهنمای مسلمانان است امکان ندارد پایه‌های سیاست ما در سرزمین‌های اسلامی استوار و برقرار گردد.

 

بر طرف کننده فقر :

وقتی مؤذن شروع به اذان می‌کند انسان اذن او را با خود تکرار کند که فواید بسیاری دارد.    

شخصی به امام صادق (ع) شکایت از فقر وتنگدستی کرد امام فرمود هر وقت صدای اذان را شنیدی مانند مؤذن اذان بگو.

افزایش رزق:

در مکارم الاخلاق ومجالس صدوق نیز می‌نویسد هر کس صدای اذان را بشنود و مانند مؤذن اذان بگوید روزش زیاد می‌گردد.

رفع سردرد :

شیخ طبرسی در کتاب عده السفر وعمده الحضر می‌نویسد : از ائمه (ع) روایت شده که برای  رفع سر درد اذان و اقامه را بنویسید و بر شخص مبتلا به سردرد بیاویزد.

رفع بیماری.

برای رفع بیماری‌ها راه‌های مختلف وجود دارد، یکی از طریق نماز و دعا واذان گفتن است. در این حال  باید انسان اعتقاد کامل داشته باشد. اگر با شک نماز ودعا بخواند تأثیر ندارد.

تأثیر اذان در خانه.

هشام بن ابراهیم خدمت امام رضا (ع) رسید واز بیماری و نداشتن فرزند شکوه کرد، امام رضا (ع) به او دستور داد که در خانه‌اش با صدای بلند اذان بگوید.

توصیه شده است که در خانه‌ها اذان گفته شود. یکی از آثار اذان در خانه آن است که شیطان را از آنجا دور می‌کند و معنویت خاصی به محیط خانواده می‌دهد. وبا گفتن اذان در خانه کودکان نیز به این ذکر الهی آشنا می‌شوند.

اذان و اقامه در بیابان. 

در حدیثی رسول خدا (ص) چنین می‌فرماید : مردی که در میان بیابان اذان واقامه بگوید ونماز به پا دارد، پروردگار به فرشتگان می‌فرماید : به بنده‌ام بنگرید! نماز می‌خواند در حالی که کسی او را نمی‌بیند، آنگاه هفتاد هزار ملک نازل می‌گردد ودنبال او نماز می‌گزارند وتا فردا برای او آمرزش می‌طلبند.

اذان گفتن در بیابان‌های وحشتناک موجب آرامش خاطر و آسایش دل و طرد موجودات زیانبخش می‌گردد.  

نجات از حیوانات زمینی در قبر :

در حدیثی رسول خدا (ص) مؤذن را به دو پاداش مژده می‌دهد :

مؤذن تا وقتی که اذان کی گوید مثل شهیدی که درخونش غوطه ور است و هر تر وخشکی که صدای او را می‌شنوند گواهی می‌دهد وآنگاه که بمیرد حیوانات زمینی در قبر با بدن او کاری ندارد.

رفع بد اخلاقی به وسیله اذان :

اذان اثرات معنوی و روحی در قلب انسان می‌گذارد واو را از رذائل اخلاقی پاک و مصفا می‌گرداند وبه انسان آرامش روحی داده و او را آماده پذیرش فضائل اخلاقی می‌نماید و برای رفع بد اخلاقی اذان گفتن مؤثر است.   

جایگاه مؤذن : 

رسول خدا (ص) می‌فرماید: سه طائفه در سایه ً عرش خدا خواهند بود در روزی که سایه‌ای جز سایه او نیست امام ورهبر و مؤذنی که مواظب بر اوقات داشته باشد و با قاری قرآن.

 یکی از دشمنان ابلیس مؤذن اذان پنج گانه می‌باشد.

رسول خدا (ص) برای مؤذنان بالخصوص دعا کرده و گفته‌اند : «اللهم اغفر للمؤذنین» بار خدایا اذان گویان را بیامرز. در حدیثی رسول خدا (ص) می‌فرماید : سه گروهند که خداوند آنان را از عذاب قبر نگه می‌دارد : ۱٫ شهید، ۲٫ اذان گو، ۳٫ آنان که در شب و روز جمعه ازدنیا بروند.

رسول خدا (ص) فرمود : مؤذنین امت من در روز قیامت با پیامبران، صدیقین، شهیدان وصالحان محشور می‌شوند.

رسول خدا (ص) در حدیثی در مورد بلال چنین می‌فرماید :بلال حبشی در قیامت سوار بر شتری از شترهای بهشتی است؛ و دوجمله اذان «اشهد ان لا اله الله و ان محمدا رسول الله» می‌گوید، پس از اذان گفتن خداوند لباس زیبایی از زیورهای بهشتی بر پیکر او می‌پوشاند.

در حدیثی رسول خدا (ص) می‌فرماید: آگاه باشید مؤذن وقتی اشهد ان لا اله الا الله را گفت دو پاداش نصیب او می‌شود.

۱٫ نود هزار فرشته بر او درود می‌فرستد وطلب آمرزش می‌کنند.                            

۲٫در روز قیامت در سایه عرش خدا خواهد بود تا وقتی که خداوند از حساب انسان‌ها فارغ شود.

مقام اذان گویان در قیامت بالاتر از دیگران است. امام صادق (ع) می‌فرماید: بلندترین گردن در روز قیامت اذان گویان هستند.

روایت شده است که فرشتگان هنگامی که اذان مردم زمین را می‌شنوند میگویند: این آواز امت محمد (ص) به وحدانیت خداوند است از این رو برای او تا آنگاه که مردم از آن نماز فارغ شوند استغفار می‌کنند.

  در روایاتی که از معصومین (ع) رسیده است در مورد اذان واقامه قبل ازنماز، بسیار سفارش وتأکید فرموده‌اند، به خصوص برای مردها. در بعضی از روایات آمده است که حتی مریض هم باید اذان و اقامه بگوید وآن روایت () موثق عمار است که می‌گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که می‌فرمود : مریض هم باید وقتی خواست نماز بخواند باید اذان واقامه بگوید حتی اگر قادر به تکلم هم نباشد باید در دل خود بگوید.

 

تأکید مضاعف برای اذان صبح و مغرب :

در چندین روایت که سند اکثر آن‌ها هم ()صحیح است روی اذان نماز صبح و مغرب، و اقامه همه نمازهای یومیه تأکید بیشتری شده و حتی از ترک آن‌ها نهی شده است. که نمونه‌هایی از آن‌ها را از نظر می‌گذرانیم.

۱٫در حدیث ()صحیح ابن سنان از امام صادق (ع) آمده است: در هر نماز، تنها اقامه گفتن کافی است جز نماز صبح ومغرب.

۲٫ در حدیث ()صحیح صفوان بن مهران از امام صادق (ع) آمده است : جملات اذان واقامه هر یک دو بار گفته می‌شود، در نماز صبح و مغرب حتماً باید اذان و اقامه گفته شود، چه در حضر باشد و چه در سفر، زیرا آن دو نماز هیچگاه قصر نمی‌شود، ودر نماز ظهر، عصر و عشاء فقط کافی است، ولی در همه نمازهای یومیه گفتن اذان واقامه افضل است.

۳٫در حدیث ()موثق سماعه از امام صادق (ع) : نماز صبح و مغرب را بدون اذان و اقامه نخوان، و در بقیه نمازها رخصت داده شده که فقط به اقامه اکتفا شود، در عین حال اگر اذان هم گفته شود بهتر است.

۴٫ همچنین در روایـت صباح بن سیابه از امام صادق (ع) : در هیچیک از نمازها، اذان را ترک مکن، واگر هم ترک کردی در صبح ومغرب ترک مکن، زیرا آن‌ها قصر نمی‌شود.

اوقات استجابت دعا.

اگر چه هر گاه بنده با خدا ارتباطی پیدا کند و دعا نماید امید استجابت هست ولی در بعضی از روایات آمده است که درچند مورد امید به قبولی دعا بیشتر از موارد دیگر است. از قبیل : هنگام زوال، وزیدن باد، نزول باران، رو در رو قرار گرفتن سپاه حق و باطل، بیرون آمدن خون از بدن شهید، هنگام اذان، هنگام قرائت قرآن، وقتی که مظلومی مشغول به دعا باشد، موقع طلوع فجر، اوقات نماز و پس از هر نماز واجب و …

در این مورد، روایات بسیاری وجود داردکه به نقل یکی از آن‌ها بسنده می‌کنیم.

با سند معتبر از امام صادق (ع) روایت شده که از جدش امیرمؤمنان (ع) نقل فرموده است ()در چهار مورد، دعا را غنیمت شمارید : هنگام قرائت قرآن، هنگام اذان، هنگام آمدن باران، و هنگام برخورد دو صف (از مؤمنان و کافران) برای جهاد.

البته معلوم است که انسان به هر زبانی و با هر بیانی دعا کند خدای مهربان آن را می‌شنود و مورد اجابت قرار می‌دهد انشاءالله. ولی چون حضرات معصومین (ع) به نیازهای بشر و کیفیت راز ونیاز با حقتعالی آگاه‌تر هستند لذا بهتر این است که ما در دعاهایمان از ادعیه معصومین مدد بگیریم، باشد که به هدف اجابت برسد.

 

مقدمه:

  ·         اذان شعار بزرگ اسلام است.

·         اذان وسیله دعوت عمومی در مجامع اسلامی معرفی شد.

·         اذان مقدمه‌ای برای مؤمن به سوی خدا ست.

·         اذان شعاری است که با نام الله شروع می‌شود وبا نام الله پایان می‌پذیرد.

·         اذان آوای بلند توحید است.

·         اذان یکی از رموز بقای اسلام است.

·         اذان ازطریق وحی به پیامبرتعلیم داده شد.

·         اذان با نگ نماز است.

·         اذان اعلام موجودیت اسلام ا ست.

·         اذان معرفی عقاید و اعمال مسلمانان است.

·         اذان نشانه باز بودن فضای تبلیغا ت واعلام موا ضع فکری مسلمین به صورت روشن  وصریح است.

·         اذان اولین شعار توحیدی در گوش نوزاد است.

·         اذان تنها صدایی است که به آسمانیان می‌رسد.

·         اذان صدایی است که شیطان‌ها را به فرا رودلهره وا می دا رد.

·         اذان شعاری است سکوت شکن، موزون، کوتاه، پرمحتوا وسازنده.

·         اذان بیانگر اساسی‌ترین پایه‌های اعتقادی و جهت گیری عمل مسلمانان است.

·         اذان ندایی به سوی عبادت و بندگی خداست.

·         اذان مجموعه‌ای است از  گل واژه‌های رحمت که فرشته وحی از درگاه احدیت برای خاتم رسولان محمد مصطفی (ص) به ارمغان آورد.

مفهوم اذان واقامه:

اذان در لغت به معنای اعلام است؛ و در شریعت اسلام منظور از ()اذانکلمات مخصوصی است که قبل ا ز نما زواجب یومیه گفته می‌شود؛ و ا ز آن جهت () اذان نامیده شده ا ست که مؤذن  با گفتن آ ن کلمات با صدای بلند دخول وقت نماز را اعلام می‌کند.

اقامه در لغت به معنای بر پا دا شتن ا ست. ودر شرع مقدس اسلام کلماتی ا ست که بعد از هر نماز واجب یومیه گفته می‌شود. شاید ا ز آن  جهت که نماز گزار با گفتن () اقامه خود را برای نیت نماز آماده می‌کند وبا کسی حرف نمی‌زند تا ا ینکه با شروع نماز و گفتن () تکبیره الاحرام نماز را بر پا نماید ()اقامه نامیده شده است.

شهادت بر ولایت علی (ع) جزء اذان واقامه نیست ولی گفتن آن اگر به عنوان جزء اذان واقامه نباشد نه تنها جایز است بلکه مطلوب هم هست. واز جمله شعارهای ایمان وعلامت تشیع محسوب می‌شود. امام صادق (ص) فرموده است : هر گاه گفتید ()لا اله الا الله محمد رسول الله به دنبال آ ن بگویید ()علی امیر المؤمنین.

 

فلسفه اذان :

حضرت رضا (ع) فرمود: خداوند اذان را به خاطر علل بسیار، دستور داد، آنگاه امور ومفاهیم زیر را به عنوان فلسفه اذان ذکر نمود:

۱٫ یاد آوری مردم، وبیدار باشی غافلان.

۲٫ اعلام وقت نماز.

۳٫  دعوت مردم به سوی پرستش خدا، و تشویق آن‌ها برای عبادت.

۴٫  اقرار به یکتایی خدا.

۵٫ جهاد در ایمان.  

۶٫آشکار نمودن اسلام.                  

۷٫ آگاهی بخشی به فراموشکار.    

۸٫ آغاز و پایان با نام خدا.    

۹٫تکرار فصل‌های اذان هر کدام دو بار، تا موجب تکرار صدا در کنار گوش‌های مردم شده وتأکیدی باشد که اگربه اولین بار توجه نکردند، با دومین بار، توجه کنند به خاطر این که نماز دو رکعت دو رکعت است.   
۱۰٫ تکرار ()الله اکبر چهار بار در اول اذان، از این رو است که در همان آغاز که مردم در غفلت هستند، بانگ مکرر بیدارباش را بشنوند، وآماده شنیدن فصل‌های بعد شوند.
۱۱٫ شهادت وگواهی به یکتا پرستی خدا و رسالت پیامبر (ص)، از این رو است که شنوندگان دریابند که آغاز ایمان، توحید واقرار به آن و همچنین اقرار به رسالت پیامبر اسلام (ص) است واین که اطاعت و شناخت خدا و رسولش از هم جدا نیستند، اقرار به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر اسلام (ص)، در حقیقت اقرار به همه ابعاد ایمان است.

و پس از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر (ص)، مردم به سوی نماز دعوت می‌شوند، زیرا اذان مقدمه وآوای نماز است وآخرین سخن، از یکتایی خداست، چنان که آغاز آن همان است.

از رسول اکرم (ص) سؤال کردند چرا قبل ازنماز اذان اقامه مستحب است. حضرت فرمود : به خاطر این که نماز شبیه حالت‌های مختلف انسان در قیامت است، اذان به نفخه اول شباهت داردکه با نفخه اول او همه مردم می‌میرند و از همین جاست که نشستن وسجده کردن بعد از اذان مستحب است. واقامه نماز شبیه نفخه دوم است.

 

آداب و شرایط اذان و اقامه :

آداب اذان واقامه دو نوع است : نوع اول آدابی که رعایت آن‌ها شرط تحقق اذان یا اقامه است و در صورت مراعات نکردن آ نها اذان یا اقامه باطل می‌شود.

نوع دوم آدابی است که رعایت نکردن آن‌ها ضرری به اصل اذان یا اقامه ندارد ولی رعایت نکردن آن‌ها موجب کمال و افضلیت وافزایش ثواب خواهد بود.

 

شرایط اذان و اقامه :

۱٫نیت خالص : یعنی به قصد قربت به خدا و بدون ریا انجام گیرد. 

۲٫عاقل بودن مؤذن : بنابراین، اذان دیوانه صحیح نیست.       

۳٫مسلمان بودن مؤذن : اذان شخص غیر مسلمان کافی نیست.    

۴٫مرد بودن مؤذن : باید مؤذن مرد باشد مگر اینکه جماعت مخصوص زنان باشد. 

۵٫ممیز بودن مؤذن : مؤذن باید بالغ یا ممیز باشد پس اذان بچه غیر ممیز مجزی نیست. 

۶٫ تلفظ به عربی : کلمات اذان واقامه مانند سایر ذکرهای نماز به عربی صحیح گفته شود.

۷٫دخول وقت نماز : یکی از شرایط صحت اذان و اقامه این است که در وقت نماز باشد.

۸٫ ترتیب : بین اذان واقامه همچنین بین کلمات آن‌ها باید ترتیب مراعات شود.

۹٫ موالات : میان اذان واقامه باید زیاد فاصله ندهدو اگر فاصله به قدری باشد که اقامه مربوط به آن اذان  حساب نشود بایداذان دوباره بگوید، و همچنین میان اذان و اقامه با نماز نباید زیاد فاصله شود و الا اذان و اقامه را اعاده نماید.

مستحبات اذان واقامه :

چند چیز در اذان واقامه مستحب است، یعنی مراعات آن‌ها موجب ازدیاد ثواب خواهد بود.

·رو به قبله بودن.

·ایستاده بودن. 

·استقرار وآرامش.

·طهارت و با وضو بودن.

·سخن نگفتن در اثنای اذان واقامه.

·وقف کردن آخر جملات.

·اظهار لفظ جلاله الله.   یعنی خوب اظهار کند.

·گذاشتن انگشت بر گوش.

·در جای بلند قرار گرفتن.

·عدالت.

·فصاحت وصدای خوب. 

دعای وقت شنیدن اذان.

هنگامی که مؤذن شهادتین را می‌گوید، شنونده اذان این دعا را بخواند :

()وَ اَنَا اَشهَدُ اَن لا اِله اِلاً اللّه وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمًداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ، رضی‌ات بِاللهِ رَبّاً وَ بِالِاسلامِ دِیناً وَ به محمد رَسُولاً وَ بِالائِمَهِ الطًّاهِِرین اَئِمَهً.

بر محمد وآلش صلوات بفرستد بعد بگوید : ()اَللّهُمَّ رَبَّ هذِهِ الدَّعوَتِ التّامَّهِ وَ الصَّلات القائِمَتِ آتِ مُحَمّداً (ص) الوَسیلَهَ وَ الشَّفاعَهَ وَ الفَضیلَهَ، وَ ارزُقهُ المَقامَ المَحمودَ اَلَّذی وَعَدتَهُ، وَ ارزُقنی شفاعَتَهُ یَومَ القیِامَهِ.

من نیز شهادت می‌دهم که معبودی نیست جز خدای یگانه که شریک ندارد و محمد بنده او و رسول از طرف اوست. راضی شدم که خدا پروردگار من، اسلام دین من، و محمد (ص) پیامبر من است و امامان طیب و طاهر پیشوایان من هستند.

خدایا، پروردگارا این دعوت کامل و نماز برپایی، بر محمد (ص) وسیله شفاعت و فضیلت عطا کن، اورا به مقام محمودی که وعده دادهای برسان ودر قیامت شفاعت اورا بر من روزی فرما.

 

 

مسائل فقهی اذان :

در نمازهای واجب یومیه (صبح، ظهر، عصر، مغرب، عشاءو جمعه) اذان واقامه گفتن مشروع وبلکه مستحب مؤکد است. یعنی بر مردان و زنان دستور داده شده است که قبل از نمازهای یومیه چه ادا باشد چه قضا، فراداخوانده شود یا به جماعت، در سفر باشد یا در حضر، اذان و اقامه بگوید. واین مطلب مورد اتفاق همه مذاهب اسلامی_ اعم از شیعه وسنی_ است.

 

فتوای عده‌ای از علما بر وجوب اذان واقامه.

در احادیث فوق تأکید شدیدی روی اقامه همه نمازها، واذان صبح و مغرب شده است. بر اساس همین روایات، عده‌ای از فقهای بزرگ مانند؛ ابن ابی عقیل و ابن جنید فتوی داده‌اند که: اقامه در همه نمازهای یومیه واذان در نماز صبح و مغرب واجب است.

علامه مجلسی و سید کاظم یزدی (صاحب عروه) گفته‌اند: بنابر احتیاط واجب باید در همه نمازهای واجب یومیه اقامه گفته شود.

ولی فتوی مشهور بین فقهای متأخر، این است که : گفتن اذان و اقامه در همه نمازهای یومیه مستحب است، وترک آن‌ها سبب محرومیت از ثواب عظیم خواهد بود، و روایات فوق را حمل بر تأکید مضاعف در استحباب کرده‌اند.

امام خمینی (ره) در حاشیه بر عروه الوثقی نوشته است: اقامه نیز مثل اذان مستحب است ولی ترک آن و همچنین ترک اذان موجب محرومیت از ثواب بزرگ خواهد بود.

 

تأکید بر اذان و اقامه نماز جماعت.

در بعضی از روایات، بر اذان و اقامه نماز جماعت تأکید زیادی شده است. مانند؛ حدیث ()صحیح عبدالله بن سنان، و حدیث ()صحیح حلبی، و خبر ()موثق عمار بن موسی و… از مفهوم این روایات استفاده می‌شود که در نماز جماعت نباید اذان واقامه را ترک کرد.

در روایتی، ابو بصیر می‌گوید: از امام صادق (ع) سؤال کردم : آیا اذان تنها (بدون اقامه) کافی است؟ فرمود: اگر نماز را با جماعت بخوانی، اذان و اقامه هر دو لازم است و اگر تنها باشی و برای کار فوری عجله داشته باشی، اقامه تنها کافی است، مگر نماز صبح و مغرب که در آن‌ها باید اذان و اقامه هر دو گفته شود، به خاطر اینکه آن‌ها مثل نمازهای دیگر نیستند ودر سفر نیز تقصیر در آن‌ها جایز نیست.

بر اساس همین روایات، عده‌ای از علمای بزرگ شیعه بر وجوب اذان و اقامه در نماز جماعت فتوای داده‌اند:

صاحب جواهر، از افرادی نام برده که قائل به وجوب اذان واقامه در نماز جماعت شده‌اند، از آن جمله است: سید مرتضی در کتاب (الجمل) شیخ مفید (مقنعه) و کتاب (احکام النساء) شیخ طوسی در (نهایه) و (مبسوط)، ابن حمزه طوسی در کتاب (الوسیله الی نیل الفضیله)، قاضی ابن براج در (مهذب) و (شرح جمل)، ابن زهره در (غنیه)، ابو صلاح در (کافی) و کیدری در (اصباح).

و شیخ علاء الدین حلی نیز در کتاب (اشاره السبق) اذان واقامه را در نماز جماعت وجمعه واجب دانسته است.

و شاید بتوان گفت : منظور همه قائلین به وجوب اذان واقامه در نماز همین بوده است، همچنانکه صاحب جواهر این احتمال را داده و از کتاب (دروس) شهید اول نیز چنین نقل کرده است : کسانی که اذان را درنماز جماعت واجب دانسته‌اند منظورشان این نیست که اذان شرط صحت نماز است بلکه اذان شرط نیل به ثواب جماعت است.

 

فتاوی حضرت امام خمینی سلام الله.

بین جمله‌های اذان و اقامه باید خیلی فاصله نشود؛ و اگر بین آن‌ها بیشتر از معمول فاصله بیندازد، باید دوباره آن را از سر بگیرد.

اگر در اذان و اقامه صدا را در گلو بیندازد، چنانچه غنا شود یعنی به طور آوازه خوانی که در مجالس لهو و بازیگری معمول است اذان و اقامه را بگوید حرام است، و اگر غنا نشود مکروه می‌باشد.

 در پنج نماز اذان ساقط می‌شود : اول: نماز عصر روز جمعه. دوم:نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذیحجه است. سوم: نماز عشای شب عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام باشد. چهارم: نماز عصر و عشای زن مستحاضه. پنجم:نماز عصر و عشای کسی که نمی‌تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند؛ و در این پنج نماز در صورتی اذان ساقط می‌شود که با نماز قبلی فاصله نشود، یا فاصله کمی بین آن‌ها باشد، ولی فاصله شدن نافله و تعقیب ضرر ندارد.

 اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند، کسی که با آن جماعت نماز می‌خواند، نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.

 اگر برای خواندن نماز جماعت به مسجد رود و ببیند جماعت تمام شده، تا وقتی که صفها به هم نخورده و جمعیت متفرق نشده نمی‌تواند برای نماز خود اذان و اقامه بگوید، در صورتی که برای جماعت اذان و اقامه گفته شده باشد.

 در جایی که عده‌ای مشغول نماز جماعتند یا نماز آنان تازه تمام شده وصفها به هم نخورده است، اگر انسان بخواهد فرادی یا با جماعت دیگری که برپا می‌شود نماز بخواند، با سه شرط اذان و اقامه از او ساقط می‌شود: اول: آنکه برای آن نماز اذان و اقامه گفته باشند. دوم: آنکه نماز جماعت باطل نباشد. سوم: آنکه نماز او و نماز جماعت در یک مکان باشد. پس اگر نماز جماعت داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند، مستحب است اذان و اقامه بگوید.

 اگر در شرط دوم از شرط‌هایی که در مساله پیش گفته شده شک کند یعنی شک کند که نماز جماعت صحیح بوده یا نه، اذان و اقامه از او ساقط است. ولی اگردر یکی از دو شرط دیگر شک کند، مستحب است اذان و اقامه بگوید.

 کسی که اذان و اقامه دیگری را می‌شنود، مستحب است هر قسمتی را که می‌شنود بگوید. ولی در حکایت اقامه که از دیگری بشنود از «حی علی الصلاه» تا «حی علی خیر العمل» را به امید ثواب بگوید.

 کسی که اذان و اقامه دیگری را شنیده، چه با او گفته باشد یا نه، در صورتی که بین آن اذان و اقامه و نمازی که می‌خواهد بخواند زیاد فاصله نشده باشد، می‌تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید.

 اگر مرد اذان زن را با قصد لذت بشنود، اذان از او ساقط نمی‌شود. بلکه‌اگر قصد لذت هم نداشته باشد، ساقط شدن اذان اشکال دارد.

 اذان و اقامه نماز جماعت را باید مرد بگوید، ولی در جماعت زنان اگر زن اذان و اقامه بگوید، کافی است.

 اقامه باید بعد از اذان گفته شود؛ و اگر قبل از اذان بگویند، صحیح نیست.

 اگر کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید، مثلا «حی علی الفلاح» را پیش از «حی علی الصلاه» بگوید، باید از جایی که ترتیب به هم خورده دوباره بگوید.

 باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد؛ و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید؛ و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز اذان و اقامه بگوید.

 اذان و اقامه باید به عربی صحیح گفته شود. پس اگر به عربی غلط بگوید یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید، یا مثلا ترجمه آن‌ها را به فارسی بگوید، صحیح نیست.

 اذان و اقامه باید بعد از داخل شدن وقت نماز گفته شود؛ و اگر عمدا یا از روی فراموشی پیش از وقت بگوید، باطل است.

 اگر پیش از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته یا نه، باید اذان را بگوید. ولی اگر مشغول اقامه شود و شک کند که اذان گفته یا نه، گفتن اذان لازم نیست.

 اگر در بین اذان یا اقامه پیش از آنکه قسمتی را بگوید شک کند که قسمت پیش از آن را گفته یا نه، باید قسمتی را که در گفتن آن شک کرده بگوید. ولی اگر در حال گفتن قسمتی از اذان یا اقامه شک کند که آنچه پیش از آن است‌گفته یا نه، گفتن آن لازم نیست.

 مستحب است انسان در موقع گفتن اذان رو به قبله بایستد و با وضو یا غسل باشد و دست‌ها را به گوش بگذارد و صدا را بلند نماید و بکشد و بین جمله‌های اذان کمی فاصله دهد و بین آن‌ها حرف نزند.

 مستحب است بدن انسان در موقع گفتن اقامه آرام باشد، و آن را از اذان آهسته‌تر بگوید، و جمله‌های آن را به هم نچسباند. ولی به اندازه‌ای که بین جمله‌های اذان فاصله می‌دهد، بین جمله‌های اقامه فاصله ندهد.

 مستحب است بین اذان و اقامه یک قدم بردارد یا قدری بنشیند یا سجده کند یا ذکر بگوید یا دعا بخواند یا قدری ساکت باشد یا حرفی بزند یا دو رکعت نماز بخواند. ولی حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح مستحب نیست، ولی نماز خواندن بین اذان و اقامه نماز مغرب را به امید ثواب بیاورد.

 مستحب است کسی را که برای گفتن اذان معین می‌کنند، عادل و وقت‌شناس و صدایش بلند باشد و اذان را در جای بلند بگوید.

 

فتوای آیـت الله تبریزی.

اگر برای خواندن نماز جماعت به مسجد رود و ببیند جماعت تمام شده، تا وقتی که صف‌ها بهم نخورده و جمعیت متفرق نشده، می‌تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید.
 در جائی که عده‌ای مشغول نماز جماعتند، یا نماز آنان تازه تمام شده و صف‌ها بهم نـخورده است، اگر انسان بخواهد فرادی یا به اجماعت دیگری که برپا می‌شود نماز بخواند، با شش شرط اذان و اقامه از او ساقط می‌شود: اول : آنـکـه نماز جماعت در مسجد باشد، و اگر در مسجد نباشد، ساقط شدن اذان و اقامه معلومنیست.
دوم: آنکهبراینمازاذان و اقامه گفته باشند.
سوم:آنکهنمازجماعتباطل نباشد.
چهارم : آنکه نماز او و نماز جماعت در یک مکان باشد، پس اگر نماز جماعت داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند، مستحب است اذان و اقامه بگوید.
پنجم : آنکه نماز او و نماز جماعت هر دو اداء باشد.
شـشـم : آنکه وقت نماز او و نماز جماعت، مشترک باشد، مثلا هر دو نماز ظهر، یا هر دو نماز عصر بـخـوانند، یا نمازی که به جماعت خوانده می‌شود، نماز ظهر باشد و او نماز عصر بخواند، یا او نماز ظهر بخواند و نماز جماعت نماز عصر باشد. اگر در شرط سوم از شرطهائی که در مساله پیش گفته شد شک کند، یعنی شک کند که نماز جماعت صحیح بوده یا نه، اذان واقامه از او ساقط است، ولی اگر در یکی از پنج شرط دیگر شک کند مستحب است اذان و اقامه بگوید.
 کـسی که اذان و اقامه دیگری را بشنود مستحب است هر قسمتی را که می‌شنود آهسته بگوید.
 کسی که اذان و اقامه دیگری را شنیده باشد، چه با او گفته باشد یا نه، در صورتی که بـین آن اذان و اقامه و نمازی که می خواهدبخواند زیاد فاصله نشده باشد، می‌تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید. – اگر مرد اذان زن را با قصد لذت بشنود، اذان او ساقط نمی‌شود، بلکه اگر قصد لذت هم نداشته باشد، ساقط نمی‌شود.
 اذان و اقامه نماز جماعت را باید مرد بگوید، ولی در نماز جماعت زنان اگر زن اذان و اقامه بگوید کافی است.
 اقامه باید بعد از اذان و در حال ایستادن و با طهارت گفته شود.
 اگر کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید، مثلا حی علی الفلاح را پیش از حی علی الصلاه بگوید باید از جائی که ترتیب بهم خورده دوباره بگوید.
 باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد، و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی را کـه گـفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان را بگوید.
و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز اذان و اقامه بگوید.
 اذان و اقـامه باید به عربی صحیح گفته شود، پس اگر به عربی غلط بگوید، یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید، یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید، صحیح نیست.
 اذان و اقـامه باید بعد از داخل شدن وقت نماز گفته شود، و اگر عمدا یا از روی فراموشی پیش از وقت بگوید باطل است.
 اگر پیش از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته یا نه باید اذان را بگوید، ولی اگر مشغول اقامه شود و شک کند که اذان گفته یا نه، گفتن اذان لازم نیست.

اگر در بین اذان یا اقامه پیش از آنکه قسمتی را بگوید شک کند که قسمت پیش از آن را گـفـتـه یـا نه، باید قسمتی را که در گفتن آن شک کرده بگوید، ولی اگر در حال گفتن قسمتی از اذان یا اقامه شک کند که آنچه پیش از آن است گفته یا نه، گفتن آن لازم نیست.
 مستحب است انسان در موقع اذان گفتن، رو به قبله بایستد و با وضو یا غسل باشد و دست‌ها را به گوش بگذارد و صدا را بلندنماید و بکشد و بین جمله‌های اذان کمی فاصله دهد و بین آن‌ها حرف نزند.
 مستحب است بدن انسان در موقع گفتن اقامه آرام باشد و آن را از اذان آهسته‌تر بگوید و جمله‌های آن را بهم نچسباند، ولی به اندازه‌ای که بین جمله‌های اذان فاصله می‌دهد، بین جمله‌های اقامه ندهد.
 مستحب است بین اذان و اقامه یک قدم بردارد، یا قدری بنشیند، یا سجده کند، یا ذکـر بگوید، یا دعا بخواند، یا قدری ساکت باشد، یا حرفی بزند، یا دو رکعت نماز بخواند، ولی حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح و نماز خواندن بین اذان و اقامه نماز مغرب مستحب نیست.
 مستحب است کسی را که برای گفتن اذان معین می‌کنند عادل و وقت شناس و صدایش بلند باشد و اذان را در جای بلندبگوید.

 

رساله توضیح المسائل جامع.

برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای پنجگانه اذان و اقامه بگویند و برای نمازهای دیگر مشروع نیست ولی پیش از نمازهای واجب دیگردر صورتی که به جماعت بخوانند خوب است ()به امید ثواب سه مرتبه بگویند:الصلاه.
اذان هیجده جمله است : الله اکبر چهار مرتبه – اشهد ان لا اله الا الله اشهد ان محمدا رسول الله – حی علی الصلوه – حی علی الفلاح – حی علی خیرالعمل – الله اکبر- لااله الا الله هر یک دو مرتبه.
اقامه هفده جمله دارد یعنی دو مرتبه الله اکبر از اول اذان و یکمرتبه لااله الا الله از آخر آن کم می‌شود و بعد از گفتن حی علی خیر العمل باید دو مرتبه قدقامت الصلوه بگویند.
 اشهد ان علیا ولیالله جز اذان و اقامه نیست ولی خوبست بعدازاشهد ان محمدا رسول الله به قصد تیمن و تبرک گفته شود.
 بین جمله‌های اذان و اقامه نباید خیلی فاصله شود.
همچنین بنابراحتیاط نباید به سبک آوازه خوانی در مجالس لهو و لعب اذان و اقامه گفت.
 در نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی حجه است و در نماز عشأ شب عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام است، اذان ساقط می‌شود.
در موارد دیگری که بعضی فقهأ فرموده‌اند اذان ساقط می‌شود می‌توان ()به امید ثواب اذان گفت.
اگر نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را بدون فاصله می‌خوانند، بنابر احتیاط برای نماز دوم اذان نگویند.
 نباید بین اذان و اقامه بیش از معمول فاصله بیفتد و اگر به اندازه‌ای فاصله شود که اذان گفته شده، اذان آن اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه بگوید.
نیز اگر بین ()اذان و اقامه و ()نماز به قدری فاصله شود که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود مستحب است دوباره برای آن نماز اذان و اقامه بگوید.
 اذان و اقامه باید به عربی صحیح و به ترتیبی که ذکر شد و پس از فرارسیدن وقت نماز گفته شود.
اذان باید پیش از اقامه گفته شود و اگر پس از آن بگویند صحیح نیست.
 مستحب است انسان هنگام گفتن اذان رو به قبله بایستد و با وضویا غسل باشد و دست‌ها را به گوش بگذارد و صدا را بلند نماید و بکشد وجمله های آن را به هم نچسباند ولی به اندازه‌ای که بین جمله‌های اذان فاصله می‌اندازد بین جمله‌های اقامه فاصله نیندازد.
مستحب است بین اذان و اقامه یک قدم بردارد یا بنشیند یا سجده کند یا ذکری بگوید یا دعا بخواند یا قدری ساکت باشد یا حرفی بزند و یا دورکعت نماز بخواند ولی حرف زدن میان اذان و اقامه نماز صبح مستحب نیست بلکه بعید نیست مکروه باشد و نماز خواندن بین اذان و اقامه نماز مغرب را به امید ثواب بجا آورد یا اصلا بجا نیاورد.
 مستحب است کسی را برای گفتن اذان تعیین کنند که عادل، وقت شناس و صدایش بلند باشد و اذان را در جای بلند بگوید.
 اذان و اقامه نماز جماعت را باید مرد بگوید ولی در جماعت زنان اگر زن اذان و اقامه بگوید کافی است.
 اگر برای نماز جماعتی در مسجد اذان و اقامه گفته باشند، کسی که با آن جماعت نماز می‌خواند، نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.
اگر برای خواندن نماز جماعت به مسجد برود و ببیند نمازجماعت تمام شده، در صورتی که برای نماز جماعت اذان و اقامه گفته شده باشد، تا وقتی که صفها به هم نخورده و جمعیت متفرق نشده، نمی‌تواند برای نماز خود اذان واقامه بگوید.

فتوای آیت الله صانعی:

 مستحبّ است پیش از نمازهای یومیّه اذان و اقامه بگویند وبهتر است حتّی الامکان ترک نشود، مخصوصاً «ولی برای نماز عید» فطر و «قربان» و نمازهای واجب دیگر، اذان و اقامه نیست، بلکه سه مرتبه به امید مطلوبیّت پروردگار بگویند «الصّلاه» و نیز مستحبّ است به عنوان تبرّک و امید ثواب در روز اوّل که بچّه به دنیا می‌آید، یا پیش از آن که بند نافش بیفتد در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.

 

مسأله ۸۴۲ اذان دارای ۱۸ جمله است به ترتیب زیر:

اَللّهُ اَکْبَرُ چهار مرتبه (یعنی خداوند بزرگ‌تر از آن است که به وصف آید).

اَشْهَدُ اَنْ لا اِلَهَ إِلاَّ اللّهُ دو مرتبه (یعنی گواهی می‌دهم غیر از خداوند یکتا معبود دیگری نیست).

اَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ دو مرتبه (یعنی گواهی می‌دهم که محمّد فرستاده خداست).

حَیَّ عَلَیمستحبّ است پیش از نمازهای یومیّه اذان و اقامه بگویند وبهتر است حتّی الامکان ترک نشود، مخصوصاً «اقامه»، ولی برای نماز عید «فطر» و «قربان» و نمازهای واجب دیگر، اذان و اقامه نیست، بلکه سه مرتبه به امید مطلوبیّت پروردگار بگویند «الصّلاه» و نیز مستحبّ است به عنوان تبرّک و امید ثواب در روز اوّل که بچّه به دنیا می‌آید، یا پیش از آن که بند نافش بیفتد در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.

 الصَّلاهِ دو مرتبه (یعنی بشتاب به سوی نماز).

حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ دو مرتبه (یعنی بشتاب به سوی رستگاری).

حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلِ دو مرتبه (یعنی بشتاب به سوی بهترین کارها که نماز است).

اَللّهُ اَکْبَرُ دو مرتبه (یعنی خداوند بزرگ‌تر از آن است که به وصف آید).

لا اِلَهَ إِلاَّ اللّهُ دو مرتبه (یعنی هیچ معبودی جز خداوند یکتا نیست).

و اقامه ۱۷ جمله است به این ترتیب که همه چیزش مانند اذان است جز این که در اوّل آن فقط دو مرتبه «اَللّهُ اَکْبَرُ» می‌گویند و در آخر آن یک مرتبه «لا اِلهَ إِلاّ اللّهُ» ولی بعد از گفتن «حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ»، دو مرتبه «قَدْ قامَتِ الصَّلاهُ» (یعنی نماز برپا شد) اضافه می‌شود.

مسأله ۸۴۳ «اَشْهَدُ أَنَّ عَلِیَّاً وَلِیُّ اللّهِ» (یعنی گواهی می‌دهم که علی ولیّ خدا بر همه خلق است) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از «اَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ» به قصد تبرّک گفته شود، لکن به صورتی که معلوم شود جزء آن نیست.

مواردی که اذان گفتن ساقط می‌شود.

مسأله ۸۴۴ در پنج مورد اذان ساقط می‌شود و بنابر احتیاط واجب باید آن را ترک کرد: ۱ اذان نماز عصر روز جمعه هنگامی که با نماز جمعه همراه خوانده شود. ۲ نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی الحجّه است هنگامی که همراه ظهر خوانده شود.

۳ نماز عشای شب عید قربان برای کسی که در مشعرالحرام است و آن را با مغرب همراه می‌خواند. ۴ نماز عصر و عشای زن مستحاضه که باید آن رابلافاصله بعد از نماز ظهر یا مغرب بخواند. ۵ نماز عصر و عشای کسی که نمی‌تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند.

به طور کلّی هر نمازی که با نماز قبل همراه خوانده شود اذان آن ساقط می‌شود و فاصله شدن نافله و تعقیب کافی نیست، ولی اگر نمازها را جدا از هم هر یک را در وقت فضیلت خود به جا آورند اذان و اقامه هر دو مستحبّ است.

مسأله ۸۴۵ در نماز جماعت اگر یک نفر اذان و اقامه بگوید برای همه کافی است و بقیّه بنابر احتیاط واجب باید اذان و اقامه را ترک کنند.

مسأله ۸۴۶ هرگاه برای خواندن نماز جماعت به مسجد رود و ببیند نماز جماعت تمام شده، ولی صف‌ها هنوز به هم نخورده است احتیاط آن است که برای نماز خود اذان و اقامه نگوید، به شرط این که برای جماعت اوّل اذان و اقامه گفته شده باشد.

مسأله ۸۴۷ در جایی که عده‌ای مشغول نماز جماعتند یا نماز آنان تازه تمام شده و صفها به هم نخورده است اگر کسی بخواهد فرادی یا با جماعت دیگری که برپا می‌شود نماز بخواند اذان و اقامه از او ساقط است به شرط این که برای آن نماز اذان و اقامه گفته باشند و نماز جماعت صحیح باشد و هر دو نماز در یک مکان و هر دو ادا و مربوط به یک وقت و در مسجد باشد.

مسأله ۸۴۸ کسی که اذان دیگری را می‌شنود مستحبّ است هر جمله را که می‌شنود بازگو کند، بازگو کردن اقامه نیز به امید ثواب مستحبّ است (و آن را حکایت اذان و اقامه گویند).

مسأله ۸۴۹ اگر مرد اذان زن را بشنود اذان از او ساقط نمی‌شود، ولی اگر زن اذان مرد را بشنود اذان از او ساقط می‌شود.

مسأله ۸۵۰ در جماعتی که مردان و زنان شرکت دارند اذان و اقامه نماز جماعت را باید مرد بگوید، ولی در جماعت زنان اذان و اقامه زنان کافی است.

مسأله ۸۵۱ هرگاه کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید، مثلاً «اَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدَاً رَسُولُ اللّهِ» را قبل از «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلَهَ إِلاَّ اللّهُ» بگوید، باید برگردد و ترتیب را رعایت کند.

مسأله ۸۵۲ میان اذان و اقامه باید زیاد فاصله ندهد و اگر فاصله به قدری باشد که اقامه مربوط به آن اذان حساب نشود دوباره بگوید و همچنین میان اذان و اقامه با نماز نباید زیاد فاصله شود و اِلاّ اذان و اقامه را اعاده نماید.

مسأله ۸۵۳ اذان و اقامه باید به عربی صحیح گفته شود، بنابراین اگر غلط بگوید، یا ترجمه آن‌ها را به فارسی یا زبان دیگر بگوید صحیح نیست.

مسأله ۸۵۴ اذان و اقامه را قبل از داخل شدن وقت نماز نمی‌توان گفت و اگر بگوید باطل است.

مسأله ۸۵۵ هرگاه پیش از گفتن اقامه شک کند که اذان را گفته یا نه، اذان را بگوید، ولی اگر مشغول اقامه شود و شک کند، اعتنا به شک نکند، ولی اگر در جمله‌های اذان و اقامه شک کند احتیاط آن است که برگردد و به جا آورد.

مسأله ۸۵۶ مستحبّ است در موقع اذان گفتن رو به قبله بایستد و باوضو باشد و صدا را بلند کند وبکشد و بین جمله‌های آن کمی فاصله دهد و درمیان آن حرف نزند.

مسأله ۸۵۷ شایسته است که بدن در موقع گفتن اقامه آرام باشد و اقامه را از اذان آهسته‌تر بگوید و فاصله جمله‌ها را کمتر کند و میان اذان و اقامه یک گام بردارد، یا کمی بنشیند، یا سجده کند، یا دعا نماید، یا دو رکعت نماز به جا آورد.

مسأله ۸۵۸ بهتر است کسی راکه برای اذان معیّن می‌کنند، عادل و وقت شناس و صدایش مناسب و بلند باشد و اذان را در جای بلند بگوید و در صورتی که از بلندگوها استفاده شود مانعی ندارد گوینده اذان در محل پایین قرار گیرد.

مسأله ۸۵۹ شنیدن اذان از رادیو و مانند آن برای نماز کافی نیست، بلکه خود نمازگزاران به شرحی که در بالا گفته شد باید اذان بگویند.

مسأله ۸۶۰ اذان گفتن به صورت غنا یعنی آهنگی که مناسب مجالس لهو و لعباست حرام و باطل است.

مسأله ۸۶۱ احتیاط واجب آن است که اذان را همیشه به قصد نماز بگویند و گفتن اذان برای اعلام دخول وقت بدون قصد نماز بعد از آن مشکل است.

 

کلیات.

۱-      کل امتیاز در هر مسابقه ۱۰۰ می‌باشد.

۲-      آیین‌نامه صوت همانند آیین‌نامه مسابقات رشته قرائت بوده و بارم آن دو برابر می‌باشد.

۳-      بخش‌های داوری در مسابقات اذان به شرح زیر است:

   الف تجوید                                  ۲۰ امتیاز.

     ب صوت                                   ۳۰ امتیاز.

      ج لحن                                   ۵۰ امتیاز.

 

تجوید دارای ۲۰ امتیاز.

۱-      اجرای اذان با لهجه و فصحه عرب مورد نظر است.

۲-      رعایت مخارج و صفات حروف ممیزه (الف- حاء- عین- هاء) الزامی است.

تبصره: رعایت وجه ادغام در جملات: محمد رسول الله، علی ولی الله، الزامی است.

۳-      کشش حروف مدی (ولو اینکه سبب نداشته باشد)، مشروط براینکه توازن اذان را برهم نزند و در لفظ و معنی، گسستگی ایجاد نکند، بلا اشکال می‌باشد. مانند؛ کشش حرف «الف» در لفظ جلاله الله، در جمله الله اکبر، و کلمه علی در جمله حی علی خیر العمل.

تبصره: در صورت عدم مراعات، طبق ماده ۱ آیین نامه لحن اذان، امتیاز کسر خواهد شد.

 

موارد کسب امتیاز.

۱-      اجرای اذان با لهجه و فصحه غیر عرب موجب کسر ۳ امتیاز خواهد شد.

۲-      بیش از ۲ مورد غلط اعرابی و حرفی و …، موجب حذف موذن و هر مورد آن باعث کسر ۳ نمره می‌شود.

۳-      کشش حرکات کوتاه، در هر مورد موجب کسر ۱ نمره خواهد شد.

۴-      وقف به حرکت و وصل به سکون در جملات اذان موجب کسر ۳ نمره خواهد شد.

۵-      عرم رعایت وقف به ابدال در کلمه «الصلواه» موجب کسر ۳ نمره خواهد شد.

۶-      عدم رعایت تلفظ صحیح مخارج حروف ممیزه (الف- حاء- عین- هاء) و حرف «کاف» در هر مورد ۳ امتیاز منفی و عدم رعایت صفات ممیزه حروف فوق‌الذکر در هر مورد ۲ امتیاز منفی خواهد داشت.

۷-      افراط در غنه‌ها بطوریکه از توازن اذان کاسته و تاثیر منفی بگذارد. در هر مورد ۱ امتیاز منفی خواهد داشت.

۸-      بکاربردن جملات اضافی در ابتداء، اواسط و انتهای اذان (جز صلوات پایانی بر محمد و آل محمد) در هر مورد، موجب کسر ۳ امتیاز منفی خواهد شد.

 

صوت شامل ۳۰ امتیاز می‌باشد.

شدت- قوت- قدرت- توان- حجم- و رسائی صوت (۴ امتیاز).

از آنجا که شدت صوت در رابطه با لحن عینیت می‌یابد فی نفسه یک صدای قوی حداکثر امتیاز را دریافت نمی‌کند. گاهی در قطعه‌ای نیاز به صدای قوی و در قطعه دیگر صوت لطیف و ضعیف مدنظر است. حداکثر امتیاز در شدت صوت به صدایی تعلق می‌گیرد که قابلیت ایجاد هردو صدای قوی و ضعیف را در جایگاه خود داشته باشد.

ارتفاع صوت (۱۲ امتیاز).

فاصله بم‌ترین تا زیرترین صدای فرد تا حد ۳ اکتاو و به ازی هر اکتاو ۲ امتیاز محاسبه می‌شود.

نکته: هراکتاو برابر است با ۲ دانگ صدا.

قابلیت طنین صوت (زیبایی طنین) (۱۲ امتیاز).

۳-۱- ملاحت طنین (از نظر دلپذیر بودن و تاثیر در شنونده) دارای ۱۰ امتیاز می‌باشد.

۳-۲- شفافیت دارای ۴ امتیاز می‌باشد.

هرمورد گرفتگی غیرذاتی، فالش و اضطراب بستگی به شدت و ضعف آن بین ۰٫۲۵ تا ۰٫۵ کسر می‌شود.

۳-۳- انعطاف.

توانایی انتقال پرده و حالتی به پرده و حالت دیگر در حداقل زمان با درنظر گرفتن کمیت و کیفیت تحریرها.

تناسب صوت با لحن (۲ امتیاز).

تلاوت پرده‌های اصلی هر قطعه‌ای موجب حداگثر تاثیر خواهد بود و اجرا در غیر از پرده اصلی حتی بدون خروج لحنی و کسب نمرات مثبت در لحن موجب کسر نمره در این قسمت خواهد شد.

پختگی و کوک بودن صوت (۲ امتیاز).

لحن شامل ۴۲٫۵ امتیاز می‌باشد.

۱-  حسن انتخاب نغمات.

کل انتخاب در قالب ۱۷ قسمت ۲٫۵ امتیازی با توجه به موارد ذیل نمره دهی می‌شود.

الف زیبایی و تاثیر و کیفیت ممتاز اجرا.

ب عدم یکنواختی و تکرار بی‌مورد.

ج همگوئی و ردیف آهنگ.

د روانی و سلاست و عدم تکفل.

ه نظو و سرعت مناسب.

و ابتکار و عدم تقلیدی بودن (۰٫۵ امتیاز از ۲٫۵ امتیاز هرقسمت به ابتکار اختصاص دارد).

۱-۱- هرجمله اذان یک قسمت محسوب می‌شود.

۱-۲- درمورد تکبیرات و ابتدا و انتهای اذان هر ۲ تکبیر یک قسمت در نظر گرفته می‌شود.

۱-۳- در صورت وصل ۲ جمله حی علی الصلوه یا وصل ۲ جمله حی علی الفلاح، هر عبارت به وجود آمده جدید دارای ۵ امتیاز خواهد بود.

۱-۴- هر تکرار بی مورد ملودی موجب کسر حداکثر ۱٫۵ امتیاز از ۲٫۵ امتیاز قسمت مربوطه خواهد شد.

۱-۵- در صورت ناهمگونی ملودی هر قسمت با قسمت قبلی حداکثر ۱ امتیاز از نمره آن قسمت کسر شد.

۱-۶- در صورت عدم سلاست و روانی و تکلف در اجرا حداکثر ۱ امتیاز از نمره آن قسمت کسر می‌شود.

۱-۷- عدم توازن در سرعت و کشش کمتر یا بیشتر از اندازه حروف مدی موجب کسر ۰٫۵ امتیاز می‌شود.

۱-۸- در هر صو. رت مجموع کسورات هر قسمت نباید از ۲٫۵ امتیاز بیشتر شود.

 

۲-  ردیف طبقات صوتی الحان.

۲-۱- الحان جملات اذان از لحاظ صوتی باید دارای ترتیب صعودی و فرود در پایان باشد.

۲-۲- حداقل ۵ قسمت از قسمت‌های ۱۷ گانه باید در مرحله اوج صدا قرار داشته باشد و به هر قسمت نیز ۰٫۵ امتیاز تعلق می‌گیرد.

۲-۳- ۲ امتیاز باقیمانده به صلابت اذان و ارتباط نغمات با شخصیت اذان تعلق می‌گیرد.

۳-  رعایت زمان مکث‌ها.

مکث بیش از ۱۰ ثانیه موجب کسر ۱ امتیاز می‌شود.

ریز نغمه‌ها و حالت‌های اذانی.

اذان به معنای اعلام و آگهی دادن و بانک بر آوردن است، با احتساب مؤذن ( ۲ بار) ۸۶ کلمه از ریشه اذان به شکل‌های گوناگون و در معانی متعدد، در آیات مختلف قرآن مجید ذکر گردیده است از جمله:

۱- در معنای شنوا و باور کردن «یؤذون النبی و یقولون هو اذن _ ۶۱ توبه» می‌گویند او گوش است یعنی زود باور است.

۲- در معنای پیروی و اطاعت «اذا السماء انشقت و اذنت لربها و حقت _ آیه اول انشقاق» یعنی (انگاه که آسمان شکافته شود و از فرمان پروردگارش پیروی کند و اطاعت آن حتمی است).

۳- در معنای اجازه «عفا الله عنک لم اذنت لهم _ ۴۳ توبه» چرا به آن‌ها اجازه دادی.

۴- در معنای آگاهی و اعلام :

الف : فا ذنوا به حرب من الله و رسوله _ ۲۷۹ بقره، یعنی بدانید و یقین کنید به جنگ با خدا و رسولش.

ب :و اذن فی الناس با لحج _ ۲۷ حج، یعنی حج را در میان مردم اعلام کن.

ج : فا ذن موذن بینه‌ام (اعراف ۴۴ )، یعنی یک منادی در بین آن‌ها اعلام کرد.

د : و اذان من الله و رسوله الی الناس _ ۳ توبه، یعنی اعلامی است به مردم از طرف خدا و رسولش.

بنا بر معنای ذکر شده برای مؤذن و اذان، اذان را از آن جهت اذان گفته‌اند که مؤذن با صدای بلند دخول وقت را اعلام می‌کند و مؤذن کسی است که با ندا و صدای بلند مطلبی را در میان جمعی اعلام می‌کند و لذا بلند بودن صدا و داشتن مخاطبان در آن قطعی است و جز لا ینفک اذان است، و حال که باید عده‌ای در جریان یک خبر و یک آگهی قرار گیرند طبیعتا «باید آن ندا را با صدای رسا و بلند به گوش آن‌ها برساند و ثانیا» به گونه‌ای واضح و قاطع و جاذب اجرا شود که مخاطب، هم صدا را خوب بشنود (گوش تن) و هم در اثر جذبه و زیبایی آن ترغیب به استماع و فرا دادن گوش گردد (گوش دل و جان). با توجه به ۲ رکن یاد شده و به منظور تحقق اهداف ذکر شده از دیر باز، مؤذنین از سه راه کار استفاده نموده‌اند که در گفتار بعدی به آن خواهیم پرداخت.

۱- اولا «برای انکه به اهمیت ان بسیار تاکید شده باشد جملات اذان از نظر فقهی یا رباعی هستند مانند ۴ تکبیر اول اذان و یا غالبا» ثنایی هستند مانند سایر جملات اذان و همه جملات اقامه به استثناء تهلیل اخر آن و یا فرادی مانند تهلیل آخر اذان اهل سنت و همه جملات اقامه آن‌ها (به استثناء تکبیرها) و تهلیل آخر اقامه شیعیان که فقط یکبار است.

۲- تمایز جملات اول به خاطر موارد ذیل:

۲-۱ جملات اول را با صدای بلند و مرتفع می‌خوانند برای اینکه همه افراد با توانایی‌های مختلف شنوایی و در فاصله‌های دور و نزدیک در شعاع صدا قرار گیرند و ندا را بشنوند.

۲-۲ حروف آخر جمله اول را با صدای کشیده می‌خوانند برای اینکه با این نداها و فریادها توجه همه جلب شود و صدا به نقاط دورتری برود و رسایی آن افزایش پیدا کند.

۲-۳ حق بزرگی و عظمت و اهمیت آن ندا ایجاب می‌کند که آنرا با صدای بلند به گوش مردمان برسانند ۰ کلمه الله هی العلیا.

۲-۴ از نظر آهنگ ساده‌تر و بیانی‌ترند تا جملات واضحتر به گوش برسند و کاملا «مفهوم باشند، با توجه به سادگی اجراء جملات اول، شنونده موقعیت زمانی زوال را حدس می‌زند مثلا» اگر مؤذن در جمله اشهد ان لا اله الا الله باشد، شنونده می‌داند که فرصت لازم برای وضو و آمادگی و رسیدن به جماعت را دارد و اگر در حی علی خیر العمل باشد تشخیص می‌دهد که برای درک ثواب نماز اول وقت و وصول به فیض نماز جماعت وقت کمتری دارد.

۲-۵ جملات اول متجلی‌تر و جلی‌ترند یعنی با عظمت‌تر، با شکوهتر و نحوه تلفظ حروف جلی‌تر و آشکارتر و صدا برتر و روشن‌تر یعنی به صوت جلی خوانده می‌شود (الله اعلی و اجل).

۲-۶ حروف و صداهای آخر جملات اول علاوه بر کشیده بودن سر بالا هم هستند و مؤذن سعی می‌کند از پایین شروع و در آخرین حرف و صدا به نقطه اوج برسد و در آن نقطه هم مد لحنی مناسب را مراعات می‌کند درست مانند کسی که از دامنه به بالا صعود کند تا به قله برسد ووقتی که رسید در آنجا مکث و تامل می‌کند.

۲-۷ جملات اول از نظر زمانی کوتاه‌ترند یعنی زمان لازم برای قرائت و اجراء آن‌ها معمولا «نصف جملات دوم هستند، به خصوص در شش جمله‌ای که با» حی علی «شروع می‌شوند.».

۲-۸ در جملات اول مرتفعترینو بالاترین (زیرترین) صدا در نقطه پایان جمله قرار دارد.

۲- ۹ روند افزایش صدا و بالاترین پرده‌ها مرتب است یعنی سیر آن صعودی و متوالی و مرتب و منظم است و به عبارت دیگر موذن پس از شروع جمله پرده‌ها را یکی پس از دیگری و به صورت متصل و پیوسته و بدون باز گشت به پائین به سمت بالاترین نقطه صدای خود که تحت برنامه اذان است سوق و جریان می‌دهد. ۲- ۱۰ نحوه خواندن جملات اول در اذان و اقامه درجی (وزعی) است یعنی صدا درجه به درجه و به تدریج افزایش و صعود پیدا می‌کند تا به اوج برسد و ارتقاء پرده‌ها در فواصل زمانی مختلف توزیع می‌شود.

تفاوت‌های اجرای جملات دوم با جملات اول :

البته این تفاوت لحنی و نغمی و آهنگین است و در حروف و کلمات تفاوتی وجود ندارد.

۱-۳ جملات دوم از نظر ارتفاع کمی پایین‌تر از جمله‌های اول خوانده می‌شود، هر چند ندرتا «ممکنست فقط برای یک لحظه با بلندترین صدای جمله اول همتراز و هم سطح و گاهی هم بلند تر از آن خوانده شوند».

۲-۳ صدای آخر جملات دوم معمولا «کوتاه هستند و ندرتا» هم ممکنست قدری کشیده شود.

۳-۳ از نظر آهنگ، مقامی‌تر و لحنی تر و متنوع‌تر و پیچیده‌ترند.

۴-۳ جملات دوم متحلی تر و آرایش یافته ترند. (حلیه بیشتری دارند).

۵-۳ آخر جملات دوم پایین گرا و پایین نگر بوده نسبت به شروع و متن از بم‌ترین صدا برخوردارند.

۶-۳ جملات دو از نظر زمانی و اجرایی بلند تر هستند و بعضا «طول آن‌ها ۲ برابر جملات اول است.».

۷-۳ اجراء جملات دوم بر خلاف جملات اول، از اول دفعی رفعی هستند، یعنی یک دفعه بالاترین صدا در شروع آن بکار گرفته می‌شود و گاهی هم به صورت درجی در میان جمله به نقطه اوج و اصل می‌شود ولی بالاترین صداها هیچگاه در پایان جمله قرار نمی‌گیرد.

۸-۳ روند افزایش و بالا بردن صدا در جملات دوم مرتب و منظم نیست و توام با فراز و نشیب‌ها و تکرارها و ترکیب‌ها می‌باشد.

۹-۳ در تلاوت قرآن اصولا «ابتدا و انتها با پرده‌های بم انجام می‌شود ولی در اذان : جمله اول با بالاترین صدا ولی در آخرین جمله (لا اله الا الله) مانند قرائت قرآن حالت فرود و هبوط به خود می‌گیرد، یعنی جمله آخر فرودی است.».

 حال که اصول و ضوابط و مشخصات اذان و نحوه خواندن آن روشن شد و با توجه به نمونه‌های بسیار زیادی که از کار برد این ریز نغمه‌ها یعنی آهنگ‌هایی که شباهت به اذان دارند در قرائت قراء مشهور وخود دارد و نمونه‌های آن بعدا «به صورت صوتی ارائه خواهد شد به نحوه استفاده و اجراء آن‌ها در تلاوت قرآن می‌پردازیم :».

۱٫ در تمام مقامات، ریز نغمه‌های اذانی منطبق با هر یک از مقام‌ها وجود دارد.

۲٫ در تلاوت قرآن معمولا «از ریز نغمه اذانی مخصوص جمله‌های اول اذان استفاده می‌شود».

۳٫ از ریز نغمه‌های جمله‌های دوم اذان هم گاهی استفاده شده ولی نه به اندازه مورد اول.

۴٫ در هر صورت کنترل و تنظیم آهنگ جمله‌های دوم اذان در قرائت قرآن به مهارت زیاد تری نیاز دارد.

۵٫ از ریز نغمه‌های اذانی نباید در سطح وسیع و خیلی مکرر استفاده شود چرا که تلاوت رنگ و بوی اذان به خود می‌گیرد و این بر خلاف عرف است.

۶٫ در صورت دو سه بار استفاده از ریز نغمه اذانی در یک تلاوت حتما «بین آن‌ها فاصله کافی ایجاد و منظور شود.».

۷٫ در استفاده از ریز نغمه‌های اذانی برای تلاوت قرآن، حتما «به مفاهیم و وزن و تعداد کلمات آن نفس توجه شود.».

۸٫ کشش مدها و تلفظ حروف و صفات و مخارج آن‌ها الزاما «با الزامات و معیارهای تجوید قرآن منطبق گردد».

۹٫ در نشیب‌ها، به خصوص اولین نشیب، کاربرد آهنگچه اذانی توجیه ندارد.

۱۰٫ استفاده هر دو حالت مربوط به دو جمله اذانی در یک نفس (قرآئت قرآن مجید) امکان پذیر است اما جذاب نمی‌شود.

۱۱٫ با توجه به توضیحات گفتار اول و دوم، انتخاب محل اجرای ریز نغمه اذانی به مفهوم جمله قرآنی و به خصوص کلمه آخر بستگی دارد.

۱۲٫ استفاده از ریز نغمه‌های اذانی در جمله‌های دارای حداکثر پنج یا شش کلمه بهتر و مناسب‌تر از جمله‌های طولانی بیانی و کلامی است.

۱۳٫ اولویت استفاده از ریز نغمه اذانی به خصوص اجراء مد و کشش آخر آن در مدهای عارض لسکون به ترتیب با کلماتی است که حرف مد آن‌ها الف و سپس واو مدی و پس از یاء مدی است.

۱۴٫ در صورتی که موقوف علیه غیر قابل مد باشد، آهنگ اذانی را با انتخاب حداکثر سه بخش (سه سیلاب) از آخر جمله قرآنی تنظیم جرات و قوت اجرا می‌گردد، البته اگر حروف آخر امتداد پذیر باشند در همان سیلاب آخر هم قابل اجرا است.

۱۵٫ سادگی و روانی و سلامت جمله اول اذانی به خصوص ۲ یا ۳ صدای آخر آن، تنظیم و اجراء آهنگ دلخواه را در کلمات و الفاظ امتداد نا پذیر، به زیبایی و درستی تمام امکان پذیر می‌نماید، در کلماتی مانند : رحبت- الارض – الساعه – آتیه – حق – حرج – لآیه – غیره – بصطه.